Dan ontroer ik nog iedere keer, bij het geluid van die trekbel. Die ons in die weken 's nachts vooral zo hinderde. Omdat we dan begrepen dat er weer mensen binnen werden gebracht.…

Dan ontroer ik nog iedere keer, bij het geluid van die trekbel. Die ons in die weken 's nachts vooral zo hinderde. Omdat we dan begrepen dat er weer mensen binnen werden gebracht. Die ons lot, of nog erger, gingen delen. Maar ook, en...

...straks in het huis van bewaring hoop ik daarvan, zij het helaas slechts mogelijk door gebrek aan plaatsruimte in een zeer besloten kring te getuigen. Wij hebben het er daar naa…

...straks in het huis van bewaring hoop ik daarvan, zij het helaas slechts mogelijk door gebrek aan plaatsruimte in een zeer besloten kring te getuigen. Wij hebben het er daar naar omstandigheden goed gehad.

Ik moge hier citeren uit een afscheidsbrief van mijn jongste zoon Constant Willem, die uit het huis van bewaring naar Vught werd overgebracht. Om daarna enkele dagen te worden doo…

Ik moge hier citeren uit een afscheidsbrief van mijn jongste zoon Constant Willem, die uit het huis van bewaring naar Vught werd overgebracht. Om daarna enkele dagen te worden doodgeschoten. Lehnhoff heeft me gezegd dat dat niet bedoeld was.

Hij schreef in zijn laatste brief, de tijd hier is me niet lang gevallen. Achteraf bekeken kan ik me niet voorstellen dat ik hier heus nu alweer drie weken geweest ben.…

Hij schreef in zijn laatste brief, de tijd hier is me niet lang gevallen. Achteraf bekeken kan ik me niet voorstellen dat ik hier heus nu alweer drie weken geweest ben.

Steeds heb ik samen gezeten met fijne mensen. We zijn elkaar tot steun geweest. En ik geloof dat ik uit alles wat ik doormaakte veel heb overgehouden voor mijn verre leven.…

Steeds heb ik samen gezeten met fijne mensen. We zijn elkaar tot steun geweest. En ik geloof dat ik uit alles wat ik doormaakte veel heb overgehouden voor mijn verre leven.

Hij schreef aan zijn vrouwtje, je weet hoe ik over alles dacht. Ik ben niet veranderd.

Hij schreef aan zijn vrouwtje, je weet hoe ik over alles dacht. Ik ben niet veranderd.

Ik geloof, nee, ik weet zeker, min of meer zullen honderden van ons in het huis van bewaring een zelfde overtuiging hebben gekregen en een zelfde ervaring hebben doorgemaakt. Wat …

Ik geloof, nee, ik weet zeker, min of meer zullen honderden van ons in het huis van bewaring een zelfde overtuiging hebben gekregen en een zelfde ervaring hebben doorgemaakt. Wat is het goed om daarvan dan nu in dit uur eens gemeenschappelijk te getuigen. Hoe waren we toen een? Eén in liefde voor ons land. En voor onze koningin.

Eén in sterk vertrouwen op de goede hand van onze God die ons niet zou vergeten. Eén ook in dankbare herkenning van wat sommige mensen buiten en ook binnen die muren nog voor on…

Eén in sterk vertrouwen op de goede hand van onze God die ons niet zou vergeten. Eén ook in dankbare herkenning van wat sommige mensen buiten en ook binnen die muren nog voor ons deden en baden.

Eén briefje kreeg ik daardoor gesmokkeld. Van een meisje van een jaar of elf.

Eén briefje kreeg ik daardoor gesmokkeld. Van een meisje van een jaar of elf.

Dat mij de gewetensvraag stelde, dominee, is u wel bereid om te sterven?

Dat mij de gewetensvraag stelde, dominee, is u wel bereid om te sterven?

Maar zij voegde erbij, alle mensen in Groningen bidden voor u.

Maar zij voegde erbij, alle mensen in Groningen bidden voor u.

Behalve de NSB'ers en de Duitsers.

Behalve de NSB'ers en de Duitsers.

Dat was lichtelijk overdreven.

Dat was lichtelijk overdreven.

Maar laten we toch maar eerlijker vooruitkomen dat het gebed van onze dierbaren. Ons in die dagen uitermate heerlijk. Heeft gesterkt.

Maar laten we toch maar eerlijker vooruitkomen dat het gebed van onze dierbaren. Ons in die dagen uitermate heerlijk. Heeft gesterkt.

En dan, maar daar wil ik dan straks iets meer van zeggen.

En dan, maar daar wil ik dan straks iets meer van zeggen.

De zorg samen.

De zorg samen.

Vaak echt liefdevolle behandeling. Van velen in het huis.

Vaak echt liefdevolle behandeling. Van velen in het huis.

Op het ogenblik staan we hier op de tegelvloer van het huis van bewaring aan de Hereweg in Groningen. Waar, over enkele ogenblikken de onthulling zal plaatsvinden van de gedenkste…

Op het ogenblik staan we hier op de tegelvloer van het huis van bewaring aan de Hereweg in Groningen. Waar, over enkele ogenblikken de onthulling zal plaatsvinden van de gedenksteen die is aangebracht door de vereniging van ex-politieke gevangenen uit de bezettingstijd in Groningen. Ter nagedachtenis van hen die het offer van hun leven gebracht hebben in het verzet. Links van ons zien we de eenvoudige stalen trappen die omhoog gaan naar de cellen. En hier voor ons hebben we net een uitzicht op de hal van het huis van bewaring. Waar? In de wand. De eenvoudige steen is aangebracht. Tegenover de steen zijn op de grond de kransen geplaatst van de Nederlandse vereniging van ex-politieke gevangenen. En ik meen hier ook te zien een krans van Hare Majesteit de Koningin.

Deze kransen zijn samengesteld uit eenvoudig beukenblad met witte ringen.

Deze kransen zijn samengesteld uit eenvoudig beukenblad met witte ringen.

Op het ogenblik is de wand. Maar achter zich, waarin de steen gemetseld is, nog overdekt met de Nederlandse driekleur in eenvoudige vormen gedrapeerd.…

Op het ogenblik is de wand. Maar achter zich, waarin de steen gemetseld is, nog overdekt met de Nederlandse driekleur in eenvoudige vormen gedrapeerd.

Tot zover.

Tot zover.

Mannenkoor zingt een lied.

Mannenkoor zingt een lied.

van 40/45, de heer Ottervanger hier vertegenwoordigd zijn, is een bewijs van onderlinge waardering en samenwerking. Vele genodigden hebben aan onze uitnodiging gehoor gegeven en d…

van 40/45, de heer Ottervanger hier vertegenwoordigd zijn, is een bewijs van onderlinge waardering en samenwerking. Vele genodigden hebben aan onze uitnodiging gehoor gegeven en dat stemt mij tot grote dankbaarheid. Het college van de regenten en de directeur van dit huis zeg ik dank voor hun medewerking en ik draag met groot vertrouwen de zorg voor de steen over aan het gesticht bestuur. De heren Bergsenstaart en Dobbinga respectief als ontwerper en vervaardiger van de steen dank ik voor de originele en smaakvolle uitvoering. Voorts dank ik allen die dit mogelijk hebben gemaakt. Als ik mij nu tot u nagelaten betrekkingen en oud-gevangenen richt, dan is het voor mij een grote voldoening dat ook gij allen getuige wilt zijn van deze plechtigheid.

Hoe kan het ook anders, van gij oud-gevangenen die hier in dit huis misschien zijt gemarteld, wilt uw lotgenoten uit de bezetting die het licht van de bevrijding niet mochten zien…

Hoe kan het ook anders, van gij oud-gevangenen die hier in dit huis misschien zijt gemarteld, wilt uw lotgenoten uit de bezetting die het licht van de bevrijding niet mochten zien, eerbiedig gedenken. Vanuit dit huis zijn velen rechtstreeks gefusilleerd en honderden zijn van hieruit naar de diverse concentratiekampen doorgezonden waarvan velen helaas niet zijn teruggekeerd. Dat wij vooral hen niet vergeten is de wens van ons allen. Ik dank u.

Dat het leed en de ellende en de moeilijkheden van de gevangenen duizendmaal groter zouden zijn geweest als er niet hun hulp, hun troost en hun steun was geweest.…

Dat het leed en de ellende en de moeilijkheden van de gevangenen duizendmaal groter zouden zijn geweest als er niet hun hulp, hun troost en hun steun was geweest.

Alle die in oorlogstijd door de Duitsers zijn gegrepen en in de concentratiekampen en in tuchthuizen en gevangenissen hebben gezeten, hebben dit aan den lijve gevoeld en zullen he…

Alle die in oorlogstijd door de Duitsers zijn gegrepen en in de concentratiekampen en in tuchthuizen en gevangenissen hebben gezeten, hebben dit aan den lijve gevoeld en zullen het het me eens zijn. Deze mensen hebben onder onmenselijk zware omstandigheden ontzaggelijk veel bijgedragen om het ons lichter te maken.

En het is me een voorrecht om op dit moment uit alle ramen hiervoor een groot woord van dank te spreken. Dames en heren, er is in deze gesticht en in de kampen onnoemelijk geleden…

En het is me een voorrecht om op dit moment uit alle ramen hiervoor een groot woord van dank te spreken. Dames en heren, er is in deze gesticht en in de kampen onnoemelijk geleden en toch durf ik te zeggen, er is minstens even groot gewin uit dit leed voortgekomen. We hebben het vanmiddag uit de mond van de geestelijke mogen horen. De eenheid die in gevangenis en concentratiekamp tot stand kwam was zo groot, zo intens dat wij alle nog beseffen dat dat misschien een van de hoogste goederen was die ons in die tijd deelachtig is geworden. 

Laat ik u zeggen dat het niet gemakkelijk was om die ziel zo uit te oefenen en vooral om die te blijven uit te oefenen. Want van al mijn collega's in het land, de feijen Arnhem, U…

Laat ik u zeggen dat het niet gemakkelijk was om die ziel zo uit te oefenen en vooral om die te blijven uit te oefenen. Want van al mijn collega's in het land, de feijen Arnhem, Utrecht of Amsterdam, was er geen een aan wie het vergund was of te duur te blijven werken aan het heil van de zielen in het huis van bewaring voor de politieke gevangenen. Ik geloof dat ik dan een zekere brutaliteit te danken heb gehad. Het was namelijk in februari 1941 dat mij verboden werd om bij de politieke gevangenen op bezoek te komen.

Er waren ook nog andere criminele gevangenen in voorarrest dat me gerust en toen heb ik er niet mee laten zitten en ben gegaan naar het Scholtenhuis om daar mijn zaak te bepleiten…

Er waren ook nog andere criminele gevangenen in voorarrest dat me gerust en toen heb ik er niet mee laten zitten en ben gegaan naar het Scholtenhuis om daar mijn zaak te bepleiten.

Dat viel in het begin niet mee, want dat nam botweg dat het geweigerd. Maar dat heb ik getracht om verstand te brengen dat ik een opdracht van de regering had en dat ik door de re…

Dat viel in het begin niet mee, want dat nam botweg dat het geweigerd. Maar dat heb ik getracht om verstand te brengen dat ik een opdracht van de regering had en dat ik door de regering was aangesteld om daar de zielzorg uit te oefenen. Nou die Duitsers die begrijpen altijd iets heel langzaam, maar te duur is het me toch gelukt om daar mijn werk mee uit te oefenen. En zodoende werd het opgebeld naar het huis van bewaring dat de Pfarrer ruhig en betroost daar zijn ambt kon uitoefenen. En wat nu de uitoefening van het ambt betreft, dat is iets zoals ik u zeg, wat ik nooit zal vergeten. Daar te mogen komen bij mensen die dikwijls in doodsnood verkeren. 

Mensen die een karakter hebben zo gaaf en zo goed en zo edel. Die nooit als het ware in het leven ooit iets ondervonden hebben en nu ineens zo wreed door het lot te worden terneer…

Mensen die een karakter hebben zo gaaf en zo goed en zo edel. Die nooit als het ware in het leven ooit iets ondervonden hebben en nu ineens zo wreed door het lot te worden terneergeslagen. Ik heb het altijd als iets heerlijks gevonden om daar troost te kunnen brengen, bemoediging om vooral de troost van de godsdienst te kunnen geven. 

Maar dan moet ik erbij zeggen, dan ben ik ook zo immer dankbaar voor de hulp van hoog tot laag van degene die werkzaam waren in het huis van bewaring. Dan denk ik bijvoorbeeld aan…

Maar dan moet ik erbij zeggen, dan ben ik ook zo immer dankbaar voor de hulp van hoog tot laag van degene die werkzaam waren in het huis van bewaring. Dan denk ik bijvoorbeeld aan die avonden waarop zou volgen een dag, waarop vele op transport zouden gesteld worden, naar een concentratiekamp met misschien de dood voor ogen. En dan kwam d'r prompt altijd een telefoontje met een code woord en dan begreep ik dat wanneer ik er 's avonds kwam, te midden van die ontreddering en die drukte van alle kanten van inpakken, dat er dan wel eens iemand kon zijn die nog de troost nodig had van de godsdienst.

Het is me mogelijk gelukkend om juist dan het heiligdoodsel toe te dienen, de sacramenten van de kerk te mogen toedienen aan zovelen die juist in die ogenblikken daar zo'n grote b…

Het is me mogelijk gelukkend om juist dan het heiligdoodsel toe te dienen, de sacramenten van de kerk te mogen toedienen aan zovelen die juist in die ogenblikken daar zo'n grote behoefte aan hadden. Dat zal ik nooit vergeten, de dankbaarheid juist op dit ogenblik, voor die dan natuurlijk iemand van nood van transport wel gezet. (plaat slaat over in dit fragment)